"گاندو" و مبادله زندانیان بین ایران و آمریکا| ماجرای ۱.۷۰۰ میلیارد دلار چه بود؟

در قسمت آخر اگرچه به صورت مستقیم استیصال وزارت امور خارجه نمایش داده نشد اما هدف؛ قهرمان نشان دادن افرادی بود که با اکراه حاضر به انجام این مبادله در اوج مذاکرات هسته‌ای ایران شدند. در ابتدای این قسمت اگرچه داریوش فرهنگ بازیگر نقش عبدی در پاسخ به کارشناس پرونده مایکل‌هاشمیان مبنی بر اینکه «در قبال چه چیزی این تبادل اتفاق می‌افتد»، از آزادی چند شهروند بی‌گناه ایرانی در زندان‌های امریکا هم گفت اما تا پایان ماجرا آنچه مطرح شد و انگار خیلی هم نتوانست رضایت مأموران امنیتی را جلب کند، دریافت پول بلوکه شده از امریکا بود. اتفاقی که در حقیقت مبادله زندانیان را به معامله تعبیر می‌کند دقیقاً شبیه آنچه دونالد ترامپ رئیس جمهوری امریکا مد نظر دارد. او مهرماه سال گذشته در انتقاد به سیاست‌های رئیس جمهوری سابق این کشور گفته بود: «آنها ۱.۸ میلیارد دلار برای [آزادی] گروگان‌ها دادند. می‌توانید تصورش را بکنید؟ ما گروگان‌هایمان را از کره شمالی برگرداندیم.» در حقیقت تقلیل دادن یا خلاصه کردن موضوع تبادل زندانیان یا آزادی جیسون رضائیان به موضوع برگشت پول‌های ایرانی این ادعای این خبرنگار امریکایی را به ذهن متبادر می‌کند که پس از آزادی از دولت ایران شکایت کرده و مدعی شده که ایران وی را برای تأثیرگذاری بر روند مذاکرات و اخاذی بازداشت کرده است. گاندو البته پیش از این هم در ماجرای انفجار در سایت موشکی بیدگنه که منجر به شهادت سردار حسن تهرانی مقدم شد نیز ادعای ایهود باراک از مقامات اسرائیلی مبنی بر نفوذ عواملی در این مرکز را روایت کرده بود.

ماجرای ۱.۷۰۰ میلیارد دلار چه بود؟

اما ماجرای بازگشت پول‌های ایرانی از امریکا چه بود؟ دونالد ترامپ رئیس جمهوری امریکا با انتقاد از دولت اوباما در این باره گفته بود: «دولت قبل (باراک اوباما) به ایران ۱۵۰ میلیارد دلار پول داد؛ از آن هم احمقانه‌تر، ۱.۸ میلیارد دلار پول نقد دادند! پول نقد! پول نقد! هواپیماهای پر از پول نقد!» منظور رئیس جمهوری امریکا از هواپیماهای پر از پول نقد، همان چیزی است که در قسمت پایانی سریال گاندو دیده شد. این مبلغ که در اصل ۱.۷ میلیارد دلار بوده (و در پایان سریال گاندو هم به آن اشاره شد) در زمان محمدرضا شاه پهلوی برای خرید تسلیحات به امریکا پرداخت شده بود اما با پیروزی انقلاب اسلامی، نه تنها امریکایی‌ها به تعهدات خود عمل نکردند بلکه حاضر به بازپرداخت پول این معامله فسخ شده به ایران هم نشدند.

خبرگزاری فارس در گزارشی در این باره نوشته است: ایران و امریکا سال ۱۳۵۷، در بحبوحه تحولات انقلاب اسلامی توافق کرده بودند تمامی پرداخت‌های مربوط به قراردادهای تسلیحاتی فیمابین را متوقف و بسیاری از خریدهای باقی‌مانده را لغو کنند. در این توافق همچنین مقر شده بود وجه هزینه‌نشده مربوط به برنامه فروش‌های نظامی خارجی امریکا در یک حساب بانکی که سود به آن تعلق می‌گیرد قرار داده شود. دولت «جیمی کارتر»، رئیس جمهوری وقت امریکا در همان سال پس از تسخیر لانه جاسوسی توسط دانشجویان پیرو خط امام (ره) تمامی دارایی‌های ایران در امریکا را مسدود کرد. ایران در سال ۱۹۸۲ شکایتی را علیه امریکا در ارتباط با وجه امانی مربوط به برنامه فروش‌های نظامی خارجی امریکا در یک دادگاه بین‌المللی مطرح کرد تا مناقشات مالی و بازرگانی سردرگم میان دو طرف در ارتباط با قراردادهای خرید سلاح حل و فصل شود. بخشی از بدهی‌های دولت امریکا به ایران بابت لغو یک قرارداد تسلیحاتی ایران از امریکا در دهه ۱۹۷۰ بود که مبلغ اصلی آن ۴۰۰ میلیون دلار بود. دولت امریکا پس از حدود ۳۷ سال از گذشت این پرونده مالی سال ۲۰۱۶ موافقت کرده بود که اصل این پول به همراه سود بانکی آن را که جمعاً حدود یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار برآورد شده بود، به ایران پرداخت کند. اخیراً جان کری، وزیر خارجه سابق امریکا در فصل هجدهم کتاب خود که به موضوع ایران و مذاکرات با این کشور اختصاص دارد، درباره پرداخت مبلغ ۱.۷ میلیارد دلار به ایران توضیح داده و تصریح کرده در صورتی که این مبلغ به ایران پرداخت نمی‌شد، ممکن بود واشنگتن به پرداخت ۱۰ میلیارد دلار محکوم شود.

آزادی ۷ زندانی ایرانی در امریکا

به هر روی جیسون رضائیان ۲۶ دی ماه ۹۴ در جریان تبادل زندانیان به همراه میرزایی حکمتی و سعید عابدینی، دیگر زندانیان امریکایی در ایران آزاد و راهی امریکا شدند. نصرت‌الله خسروی رودسری، چهار شهروندان امریکایی ایرانی‌تبار البته ترجیح داد بعد از آزادی در ایران بماند. نکته‌ای که در سریال جام جم چندان به آن پرداخته نشده، آزادی ایرانی‌های زندانی در امریکا بود یعنی طرف دیگر این تبادل. به گزارش ایرنا، ۲۶ دی ماه سال ۹۴ یعنی همان روزی که دادستان تهران از آزادی زندانیان امریکایی خبر داد، یک منبع آگاه هم به رسانه‌ها توضیح داد که هفت ایرانی که در بند زندان‌های امریکا بودند، آزاد خواهند شد و براساس این مبادله، ۱۴ نفر از ایرانیانی که به درخواست پلیس امریکا تحت تعقیب اینترپل قرار دارند، دیگر تحت تعقیب نخواهند بود. این منبع آگاه، اسامی زندانیان آزادشده ایرانی از سوی امریکا را نادر مدانلو، بهرام مکانیک، خسرو افقهی، آرش قهرمان، تورج فریدی، نیما گلستانه و علی صابونچی اعلام کرد.

قهرمان سازی به چه قیمتی

با بی‌اهمیت نشان دادن آزادی زندانیان ایرانی در امریکا، نشان دادن چهره‌ای قهرمان از یک نهاد امنیتی خاص نیز از مهمترین ایرادات قسمت پایانی گاندو بود. هرچند بارها از سوی مقامات و مسئولان کشور اعلام شده که این اقدامات انجام شده در راستای مصوبات شورای عالی امنیت ملی ایران و مصالح کلی نظام بوده اما باز هم دست اندرکاران سریال گاندو تمایلی برای نشان دادن چنین هدفی ندارند. اتفاقی که بار دیگر صدای مشاور رئیس جمهوری را در آورد و حسام‌الدین آشنا که از پایان قسمت ۲۹ این سریال در توئیتر مشغول اعتراض و پاسخگویی به طرفداران گاندو است با پایان یافتن آن هم از قهرمان‌سازی عده‌ای و منفعل نشان دادن تعداد دیگری از نهادها انتقاد کرد. او گفت: «سریال ضدجاسوسی وقتی ملی تلقی می‌شود که جایگاه نقش دیدگاه و ملاحظات نهادهایی چون، رهبری، شورای عالی امنیت ملی، ریاست جمهوری، سپاه، وزارت اطلاعات و وزارت امور خارجه به صورتی درست و متوازن در تولید آن لحاظ شده باشد نه اینکه عده‌ای را قهرمان و دیگران را منفعل نشان دهد.» این درست همان چیزی است که به وضوح در سریال گاندو می‌شد دید.

در انتظار گاندوی ۲

با تمام انتقاداتی که در این چند روز علیه گاندو مطرح شد، سازندگان این سریال نه فقط در موضع دفاع از خود هستند بلکه گاهی دست به تهدید منتقدان هم می‌زنند. مجتبی امینی، تهیه‌کننده این سریال دیروز خبر از ساختن سری دوم سریال داد و در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان تهدید کرد: «افرادی که به گاندو ۱ حساس بودند، عملکردشان را اصلاح کنند تا سوژه گاندو ۲ نباشند.»